Bedensel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı

Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla istenilen yönde değişim oluşturma sürecidir. Bireyin ihtiyaçlarının karşılanmasında birincil etken bireyin gereksinimi olan eğitimin sağlanabilmesidir. Her birey gibi özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin de kendine özgü özellikleri, ilgi, yetenek ve öğrenme ihtiyaçları bulunmaktadır. Çağdaş eğitim anlayışı gereği, özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin bu özellik ve ihtiyaç çeşitliliği dikkate alınarak “bireyi merkez alan” eğitim modeliyle öğrenimlerini sürdürmeleri en doğal haklarıdır.

Bedensel engelli bireylerin genel özelliklerinin çok geniş bir yelpazede çeşitlilik göstermesi, yaşam kalitelerinin arttırılması ve belli bir düzeyde tutulması gereğinden hareketle Bedensel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programına duyulan ihtiyacın önemi ortaya çıkmaktadır.

Bedensel engelli bireylerin var olan kaba ve ince motor becerilerini artırmak, belirli bir düzeyde tutmak ve kullandığı tüm ortopedik araç ve gereçlerden en iyi şekilde yararlanmalarını sağlamak için eğitimin desenlenmesi gerekmektedir.

Bedensel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı, özel eğitim hizmetleri kapsamında destek eğitim kurumlarına devam eden bedensel (spastik ve ortopedik) yetersizliği olan bireylerin verilen özel eğitim hizmetinden etkili bir biçimde ve en üst düzeyde yararlanmalarını sağlamak amacıyla ülkemizde bedensel yetersizliği olan bireylerin gelişim özellikleri dikkate alınarak aşağıda belirtilen ilgili mevzuat hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır.

Bu programın hazırlanmasında 3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’un Ek 3. maddesi ile 24/07/2008 tarihli ve 3793 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 25. maddesi dayanak teşkil etmektedir.

Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası dönemde herhangi bir nedene bağlı olarak iskelet (kemik), kas ve sinir sistemindeki bozukluklar sonucu, bedensel yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybeden, toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük yaşamdaki gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan, bu nedenlerle korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişiye bedensel özürlü; bu duruma yol açan durumlara ise bedensel özür denir. Bedensel özürleri nedeni ile sağlıklı kişilerden farklılaşan ve eğitim hizmetlerinden gereğince yararlanamayan bu bireylerde bilişsel, psiko sosyal ve duyusal gereksinimlerin yanı sıra hareket ve fonksiyonel yeteneklerin geliştirilmesi de büyük önem taşımaktadır.

Çeşitli nedenlerle kaba ve ince motor gelişim becerileri olumsuz yönde etkilenmiş bu kişilerin kendilerinden beklenen fonksiyonel hareket ve becerileri yerine getirmeleri değişik derecelerde kısıtlanmıştır. Bu duruma yol açabilecek ve sıklıkla karşılaşılan nedenler aşağıda kısaca tanımlanmıştır.

1. Serebral Palsi: SP (CP) şeklinde kısaltılmış olan bu hastalık grubu, gelişmekte olan beynin (gebeliğin başlangıcından ikinci yaşın sonuna dek) değişik nedenlerle zarar görmesi sonucu ortaya çıkan duyu, algı ve hareket bozukluğudur. Ortaya çıkan klinik tablonun ağırlığı, beynin zedelenme derecesine, hasarın yerine ve bireyin yaşına bağlıdır. Oluşan tablo ilerleyici değildir. Bu tablonun vücudun tamamını etkileyen şekli tetraparezi (kuadriparezi), daha çok bacakların etkilendiği şekli diparezi (dipleji), vücudun bir yarısının etkilenmesi hemiparezi, tek kol veya tek bacak etkilenmesi monoparezi olarak adlandırılır. Bu durum farklı şekillerde kendisini gösterir.

1. Spastik Tip: Kasın istem dışı sertliğini ifade eden bu durum; hareketlerin yavaşlamasına, harekette kontrol güçlüğüne ve çeşitli hareket kayıplarına sebep olur.
2. Atetoit Tip: Hareket ve pozisyonlara bağlı olarak kaslar bazen sert bazen de gevşektir. Hareketler istemsiz, yavaş ve sürüncemelidir.
3. Ataksik Tip: Duruş, denge bozuklukları, hareketlerde titreme ve koordinasyon bozuklukları ile karakterizedir.
4. Hipotonik Tip(Gevşek): Tüm vücut kaslarında yaygın gevşeklik söz konusudur.
5. Karışık Tip: SP’nin farklı tiplerine ait özellikleri bir arada taşır. Çoğunlukla atetoid ve spastik tip birliktedir.

2. Merkezi Sinir Sistemini Etkileyen Dejeneratif, Metabolik ve Genetik Kökenli Hastalıklar:Motor gelişim geriliğine bağlı hareket ve fonksiyon kayıplarına yol açar. (Down sendromu, Subakut sklerozan panensefalit, Joubert sendromu, Rett sendromu, Prader-Willi sendromu, Williams sendromu vb.)

3. Mental Motor Retardasyon (MMR) (Mental Motor Gerilik): Zekâ, duyu, algı ve motor bozuklukların çeşitli oranlarda bir arada görüldüğü durumu ifade eden genel bir başlıktır.

4. Doğuştan Kol Felci (Brakial Pleksus Yaralanması): Doğum sırasında kola giden sinirlerin zedelenmesine bağlı olarak ortaya çıkan, hareket ve duyuyu etkileyen felç tablosudur. Tek taraflıdır. Etkilenen kolda tamamen bir felç tablosu olabileceği gibi ağırlıklı olarak elde ya da omuz çevresindeki kasların zayıflığı ile de seyredebilir.

5. Omurilik Kapanma Defektleri (Spina Bifida-Meningomyelosel): Omuriliğin ve omurilik sıvısının dışarıya doğru kese şeklinde fıtıklaştığı ve bacaklarda tek ya da çift taraflı değişen derecelerde felçlere neden olan bir hastalıktır. Bazı hastalarda beyin omurilik sıvısının dolaşımının beyin içinde kapalı kalması sonucu beyinde birikmesi ve buna bağlı başın büyüdüğü (hidrosefali) görülebilir. Hidrosefali beyin gelişimini ciddi olarak engelleyebilecek bir durumdur.

6. Doğuştan Kas Hastalıkları: İskelet kaslarının yapısındaki bozulma ve buna bağlı ilerleyici kas güçsüzlüğü ile seyreden, doğumdan itibaren ortaya çıkan bir grup hastalıktır. Kas güçsüzlüğünün yanı sıra eklem sertlikleri, şekil bozuklukları ve ilerleyici sakatlık meydana gelebilir.

7.Travmatik Nedenli Merkezi Sinir Sistemi Yaralanmaları: Çoğunlukla trafik kazası, yüksekten düşme, ateşli silah yaralanmaları gibi kazalar sonucunda oluşmakta ve sinir sisteminde geçici ya da kalıcı özre neden olmaktadır.

8. Süreğen Hastalıklardan Kaynaklanan Motor Gelişim Gerilikleri: Doğuştan ya da sonradan oluşabilen, yaşam boyu devam eden ve /veya ilerleyici, ince ve kaba motor gelişim becerilerinde yetersizlik ortaya çıkaran durumları tanımlar (epilepsi, osteogenesis imperfekta ).

Program, doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle, kaba ve/veya ince motor gelişim becerileri ve günlük yaşam aktiviteleri olumsuz etkilenmiş, bu nedenle fonksiyonel hareket yeteneği ve aktiviteleri kısıtlanmış her yaştaki bireylerin gelişimsel özellikleri dikkate alınarak hazırlanmıştır.

Bu program ile bireylerin;

1. Normal motor gelişim basamaklarındaki becerileri kazanmaları,
2. Duruş (postür) ve hareket ile ilgili bozukluklarını en aza indirmeleri ,
3. Kaba ve ince motor becerilerini geliştirmeleri,
4. Günlük yaşam aktivitelerinde bağımsız hareket edebilme becerileri kazanmaları,
5. Bacak ve kollarını fonksiyonel bir şekilde kullanmaları,
6. Düzgün duruş ve hareket için gerekli duyu, algı, bilişsel ve motor bütünlüğünü sağlamaları,
7. Transfer ve yer değiştirmeye ve ilerlemeye yönelik (ambulasyon ) hareketlerini geliştirmeleri,
8. Yardımcı cihaz, araç gereç ve ekipmanı kullanma becerisi geliştirmeleri,
9. Gelişim basamaklarına uygun davranma becerisi geliştirmeleri,
10. Hareket yeteneğinin yanı sıra bilişsel, duyusal, psikolojik ve sosyal bütünlüğü geliştirmeleri beklenmektedir.

1. Modüllerde yer alan kazanımlar, “Bedensel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı” nın genel amaçlarına ulaşmayı sağlayacak nitelikte belirlenmiştir.
2. Bedensel engelli bireylerin tanılanmış bedensel yetersizliğine ek olarak başka bir yetersizliğinin olması halinde, (zihinsel, görme, işitme vb.) sahip olduğu ek yetersizlik alanındaki programlara ait modüllerden birey için uygun kazanımlar belirlenerek bireysel ve/veya grup eğitim programına dâhil edilmelidir.
3. Bedensel Engelli Bireyler Destek Programı; bedensel engelli bireylerin toplumsal kaynaklardan diğer bireylerle birlikte eşit şartlarda yararlanmalarına olanak sağlamak amacıyla, uygulama aşamasında belirtilen amaca hizmet etmeli ve gerçek hayatla uyumlandırılarak yürütülmelidir. Uygulayıcı, modüllerin ihtiyaç duyulan aşamalarında bireyle birlikte sosyal yaşam alanlarında (oyun ve park alanları, çarşı-pazar, sinema-tiyatro salonları, toplu taşıma araçları.) mutlaka kazanılan becerilerin uygulamalı olarak gerçekleştirilmesini sağlayan eğitim faaliyetlerine yer vermelidir. Ayrıca bireyin ev ortamı mutlaka değerlendirilerek ev içindeki bağımsızlığını destekleyici ve artırıcı, aile ve engelli bireyin günlük yaşam aktivitelerini kolaylaştırıcı düzenlemelerin yapılması ve program ile elde edilen kazanımların ev ortamında da sürdürülmesi sağlanmalıdır.
4. Bedensel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı’nı oluşturan modüller, bireylerin sahip olduğu yetersizlik alanlarına yönelik hazırlanmıştır. Modüller arasında gelişimsel basamaklara göre bir sıralama söz konusu olmasına rağmen modüller her zaman birbirinin ön koşulu değildir. Örneğin, “Emekleme ve Dizüstü” modülünü başaramayan bireyin gelişim özellikleri ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulduğunda, daha sonraki “Ayakta Durma” modülüne geçmesi söz konusu olabilir. Yine bireyin ihtiyaçlarına göre aynı anda birden fazla modül programa dâhil edilebilir.
5. Kazanımlardan ölçüt toplamının %50’sini gerçekleştirilebilen birey bir sonraki modüle geçebilir. Ancak bireyin alt modülde başaramadığı kazanımların; almakta olduğu yeni modül ile birlikte sürdürülmesi gerekir.
6. Program modüllerinde yer alan kazanımların gerçekleşebilmesi için eğitim sürecinde modülde belirtilen gerekli araç gereç ve donanımlar sağlanmalıdır.
7. Bedensel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı kapsamında destek eğitim hizmeti veren kurum;
   • Rehberlik ve Araştırma Merkezi,
   • Bireyin devam ettiği örgün /yaygın eğitim kurumu,
   • Birey eğer tedavi görüyorsa ilgili sağlık kuruluşu,
   • Eğer çalışıyorsa işveren,
   • Genel ve yerel yönetimler
   • ile gerek duyulduğu durumlarda iş birliği içinde çalışmalıdır.

1. Bedensel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı’nda yer alan modüllerin uygulanması sırasında kazandırılması gereken fonksiyonel becerilerin bireysel farklılıklara göre adaptasyonu gereklidir. Programdaki ilerlemeler, fonksiyon ve hareket kayıplarının kişiden kişiye değişen oran ve özelliklerine göre düzenlenmelidir.
2. Bedensel engelli çocuklarda motor, duyu, algı ve iletişim problemleri farklı seviyelerde ortaya çıkar ve rehabilitasyon yaklaşımlarına cevaplar da değişim gösterir. Bu programın, bedensel engelli bireylerin ihtiyaçları doğrultusunda ve belki de her ders saatinde değişmesi veya tekrar edilmesi gerekebilir. Örneğin; aşırı kas kasılmaları olan bir çocukta bu kasılmaların şiddeti günden güne farklılık göstereceğinden o gün içinde yapılacak uygulamalar da farklılık gösterebilecektir. Kazandırılması hedeflenen fonksiyonel beceriler, özrün şiddetine bağlı olarak değişeceğinden, her çocukta bireysel hedefler gündeme gelmekte ve hedeflere ulaşmak için gerekli zamanın kesin olarak bilinmesi mümkün olmamaktadır. Detaylı olarak yapılacak değerlendirmeyi izleyerek oluşturulacak program, bireysel hedefler göz önünde bulundurularak hazırlanmalıdır. Bireysel uygulamaların yanı sıra benzer özür grubunda ve fonksiyonel beceriler yönünden aynı düzeydeki bireyler gerekiyorsa grup eğitimine alınmalıdır.
3. Bireylerle yapılacak çalışmalar sırasında verilen yönergelerin kısa, net ve anlaşılır olması, performansın artırılmasını sağlayacaktır.
4. Bedensel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı dâhilinde verilecek sosyal ve kültürel faaliyetler; aile katılımını içeren, bireyin sosyal gelişimini sağlayan, toplumsal farkındalık yaratan, kültürel gelişimini destekleyen, toplum kaynaklarını engelli bireyin yararına kullanmayı sağlayan faaliyetler olmalıdır.
5. Bedensel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı’nın uygulanmasından sorumlu personel ve kurum idaresinin uygun görmesi hâlinde kurum dışından danışma amacıyla destek almak alınacak ait uzman (üniversitenin ilgi bölüm/ana bilim dalından en az lisans düzeyinden mezun olan, alanında en az beş yıl tecrübe sahibi olan) istenebilir. Bu uzman, asla zorunlu personel statüsünde olmadığı için imza yetkisine sahip değildir. Destek alınacak uzman, engelli bireyle programın uygulanmasında yer almayacak; uygulayıcılara, kurum personeline ve/veya ailelere katkı sağlayacaktır.
6. Bedensel engelli bireyler destek eğitim programı, genel amaçlara ulaşmayı sağlayacak çeşitli modüller ve bu modüllere yönelik kazanımlardan oluşmaktadır. Her bir modülde bireylerde ulaşılması beklenen kazanımlar, içerik, açıklamalar ve ölçme değerlendirme bölümleri yer almaktadır.
7. Modüllere ayrılacak süreler modüllerde belirtilmekle birlikte, programın toplam süresi, bireyin yaşından bağımsız olarak motor performansındaki kazanımlara göre belirlenecek ve düzenli aralıklarla yapılacak değerlendirmeler ile bu süre şekillenecektir.